Het overkwam Cordelia Edvardson (1929-2012) nadat Hitler aan de macht was gekomen. „Er was een geheim aan haar verbonden, een zondig, schandelijk, duister geheim,” schrijft ze over die ervaring in haar ontluisterende en knap gecomponeerde autobiografische…
Boeken
Dieren vechten terug
De mens is weliswaar een veertje op de weegschaal van de natuur, tegelijk is de menselijke hand overal zichtbaar en voelbaar. Alles is in kaart gebracht, gewogen, gemeten, beprijsd, ingekaderd, omheind, in bezit genomen, doorsneden, afgeschermd en met geweld…
Een nieuwe geschiedenis
Mensen verschenen pas laat in de geschiedenis van de aarde, ‘als onbeschaafde gasten die pas op het allerlaatste moment arriveren, zich misdragen en vernielingen beginnen aan te richten in het huis waar ze te gast zijn. >>>
Russian empire, the End
As soon as Ukraine survived the initial assault, Plokhy knew exactly how to approach the new book: As a historian, I knew the answers. I mean: I can’t tell you – and I don’t say in the book – what will happen tomorrow, or the day after tomorrow. But the frame that I’m…
De eeuw van China?
Veel waarnemers in het Westen denken dat de opkomst van China onvermijdelijk is. In werkelijkheid staat het land er verre van goed voor, zo laat historicus Frank Dikötter zien in zijn boek China na Mao. >>>
100 Jaar Proust
Tot er, na een paar minuten en vele correcties later, slechts één korte zin overblijft: „Longtemps, je me suis couché de bonne heure”, de fameuze eerste zin van À la recherche du temps perdu, het zevendelige literaire meesterwerk van 3.000 pagina’s, geschreven tussen…
Nootmuskaat
In Europa begon de mechanistische visie op de wereld in de zeventiende eeuw vorm te krijgen, onder de druk van elites. Dat dit gebeurde tegen de achtergrond van de Europese verovering van de Amerika’s was geen toeval. Na de onderwerping van dat continent begonnen…
Lessons
De Britse schrijver Ian McEwan is op dreef in een generatieroman die de persoonlijke lotgevallen van de personages verbindt met de grote geschiedenis, van de Cuba-crisis tot de val van de Muur … een beschrijving van een onophoudelijk verval. >>>
De tien beste van Krielaars
In mijn top-10 springt Het einde van de rode mens van Svetlana Aleksijevitsj boven alles uit. De ingenieuze manier waarop deze Belarussische schrijfster tientallen inwoners van de voormalige Sovjet-Unie aan het woord laat en hun aaneengeschakelde lotgevallen als een…
Terug bij ‘af’
Twaalf jaar geleden liet het kabinet-Rutte I de landelijke regie in verstedelijking en landschapsbeleid los, en droeg die over aan de provincies en gemeenten. Na twaalf jaar … gaat het kabinet-Rutte IV pas weer sturen omdat de zelf gecreëerde problemen acuut…
Habsburg
“De wereld van gisteren” barst van de impliciete waarschuwingen. Maar terwijl in het rijk vol zekerheden een verlicht liberalisme regeert, is het woord veiligheid allang als een schim uit ons vocabulaire weggestreept. Schrijvers als Caroline de Gruyter…
Gaia – Welkom in het Novaceen
De aarde en de atmosfeer en alle levende organismen die zich daar bevinden vormen samen een geheel dat zijn compositie reguleert zodat er leven op kan voortbestaan. Een superorganisme, noemt Lovelock dat. Door deze zelfregulering blijven onder meer de temperatuur van…
Ways of Being
Achter alles in Ways of Being zit toch vooral het idee dat de wereld veel en veel complexer is dan ons alledaagse begrip ervan, veel buitengewoner dan dat alledaagse denken kan accepteren. En voor iemand die gezegend is met de tijd en de energie is het geweldig om je…
We worden gewaarschuwd. Al minstens vijftig jaar
Te denken dat alleen het denken is wat een mens een mens maakt is een onvolwassenheid. Te denken dat de wereld bij de mensen stopt is een onvolwassenheid. Het is een goed begin misschien, om naar de mensenwereld te kijken. Maar wie daar ophoudt, wie een leven lang…
De 21 beste romans
Uit de literatuurenquête van De Groene Amsterdammer onder critici, schrijvers, academici en uitgevers kwamen deze titels uit de 21e eeuw naar voren. >>>
Kwetsbaar Nederland
Het ver doorgevoerde liberalisme heeft het cement uit de Nederlandse samenleving gezandstraald. We moesten allemaal rationele klanten worden van commerciële en semipublieke diensten. De overheid die het algemeen belang, de normen en waarden, de zorg voor elkaar en het…
De wrange, vermakelijke Russische realiteit
Terwijl Kessler een heldere analyse van de recente Russische geschiedenis biedt, begeeft de antropologe Eline Helmer (1993) zich in Een Rus als ik tussen de gewone Russen in de provincie. Voor iedereen die langere tijd in Rusland heeft gewoond is haar boek een feest…
‘De heilige natuur’
Zou u zeggen dat die Chinezen die zo geïnteresseerd waren in die westerse ideeën en die tegelijkertijd de notie van qi koesterden, mensen waren die logos en mythe wisten te combineren. „Jazeker!” En waren zij de enigen? „Nee, de Grieken konden dat ook. Het is in de…
Sovjetnostalgie
In zijn beruchte toespraak net voor de invasie van 24 februari eiste Poetin openlijk herstel van het Russische imperium achter de grenzen van pakweg 1991. En dat terwijl hij in 2014 de Krim liet innemen door een zee van ‘groene mannetjes’ in uniformen zónder insignes….
Komt er een kernoorlog?
In zijn boek The ‘Limits of Safety’ toont Sagan aan dat het beheer en gebruik van nucleaire wapens -een activiteit die foutloos zou moeten zijn- bol staat en stond van zogenaamde ‘normal accidents’: foutjes gebeuren altijd en kunnen via…
Obscure familiegeschiedenissen
Dit boek gaat over vijf ondernemersfamilies die hun imperium uitbreidden dankzij, of te danken hebben aan, grootschalige collaboratie met de nazi’s: de families Quandt, Flick, Von Finck, Porsche-Piëch en Oetker. Ze verdienden een fortuin met grootschalige…
Waarom schurken pech hebben
Met ‘Waarom schurken pech hebben en helden geluk’ heeft Jurriën Hamer de Socrates Wisselbeker gewonnen voor het ‘meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende filosofieboek’. Hamer verwerpt het idee van de vrije wil. >>>
Het begin van alles
Het beeld van de oermens als dommig dier is dus een mythe. Een van de eigenschappen waarin wij mensen ons onderscheiden van dieren, is dat dieren alleen produceren wat ze nodig hebben, en wij méér. Mensen zijn altijd ‘wezens van overvloed’ geweest en dat maakt ons de…
Om de oorlog in Oekraïne beter te begrijpen …
Om het handelen van Rusland te begrijpen moet je bij Russische schrijvers van nu zijn, zoals Michail Sjisjkin en Maxim Osipov. In hun respectievelijke verhalenbundels De kalligrafielesen De wereld is niet stuk te krijgen laten zij zien dat het Rusland van Poetin een…
Een maniakale verzamelaar in Spanje
Het klinkt als een raar idee: een vuistdikke biografie over een zoon van Christoffel Columbus. Maar bij het lezen van de inleiding van De gezonken verzameling van Ferdinand Columbus van Edward Wilson-Lee weet je als lezer al: dit is een heerlijk én interessant boek….
Onze markt-identiteit
We hebben een systeem waar de markt onze identiteit aanbiedt: via branding, via reclames. We kunnen zeggen: ik ben die soort man, die soort vrouw; dit zijn mijn aspiraties. We zijn daardoor leesbaar voor andere mensen. Maar in tegenstelling tot geboorte of stand is…
Welke deugden zijn bepalend?
In ‘Gewone deugden’ gaat het over een moreel individualisme dat goed kan zijn. Als die morele deugden werken, hoef je jezelf niet te rechtvaardigen volgens de een of andere universele standaard. Je rechtvaardiging put je uit je familie, je buurt, je…
Wat doe je als het leven triest lijkt?
Als jongeman was Montaigne ervan overtuigd dat zijn geest zijn meester was, maar naarmate hij ouder werd en zijn lichaam hem in de steek liet, kreeg hij heel andere ideeën. „Montaigne schrijft ergens dat hij een dame wilde troosten die echt verdriet had. Eerst wil hij…
Wat verwacht je
“Wat had je dan verwacht”. Bijleveld, die hiervoor drie boeken publiceerde over loslaten, diept onder meer uit wat verwachtingen eigenlijk zijn, waarom we ze hebben, en wat ze doen met onze breinchemie. Ook geeft hij oefeningen om bewuster te worden van je…
Hipparchia
De meeste mensen hebben steeds weer wat nieuws te wensen. Altijd mankeert er iets. Te warm, te koud, te klein, te oud. Het is een bodemloze put. Want zolang je innerlijk niet verandert, zal alles nooit genoeg zijn. Het is een van de relativerende wijsheden van de…
Vogels zijn als de kanaries in de mijn
Meer is minder. Het klinkt als zo’n cryptische reclameboodschap maar lijkt voor Ruud Foppen van Sovon Vogelonderzoek realiteit. Van 1900 tot 2020 nam het aantal broedvogels in ons land toe van 148 naar 187. Maar de echte natuurlijke rijkdom is afgenomen….
Nico de Haan
Zoals de boeren in de jaren zeventig naar grootschaligheid en mechanisering werden gestuurd, moet de sector nu naar natuurlandbouw worden geleid. Tijdens de lockdowns werd bovendien duidelijk hoeveel behoefte er is aan natuur. Er moet echt veel meer natuur komen….
‘Ik ben de wereld’
Jan Warndorff verzet zich verzet tegen de westerse, wetenschappelijk-objectiverende blik op het bestaan, tegen de drang altijd maar te verklaren, modellen te ontwerpen en te doen alsof daarmee de werkelijkheid beschreven is; hij zegt dat het leven au fond niet te…
De verloren generatie
Een Opel Ascona op de Boulevard Périphérique in Parijs. Vader rijdt, moeder doet de routebegeleiding. Hier afslaan. Nee, hier! Nu! De ene na de andere sigaret wordt opgestoken, zij Arsenal, hij Caballero. De ramen zijn gesloten tegen de tocht. Op de achterbank zitten…
Je kijkt nooit meer hetzelfde naar een blikje cola
Lea Ypi groeide op in het communistische Albanië, een land dat onder dictator Enver Hoxha nog veel geïsoleerder was dan de communistische landen eromheen. Het land onderging een lakmoesproef van socialisme in zijn meest extreme vorm. Cola was als imperialistische…
Willem van Oranje
Het gegeven dat Oranje zijn eigen belangen nastreefde, zich vrijwel nooit duidelijk uitsprak over zijn bedoelingen en niet te beroerd was om nepnieuws te verspreiden, weten we nog niet wat nu eigenlijk zijn rol in de Opstand was. Hoe werd hij er het boegbeeld van?…
Weimarrepubliek had Hitler kunnen weerstaan
De Weimarrepubliek, de eerste democratische staatsvorm op Duitse bodem, was ondanks al die tegenslagen een behoorlijk succes . Dat is dan ook het thema van De Weimarrepubliek 1918-1933. Over de kwetsbaarheid van de democratie van de Leidse historicus en…
Oerboek over de klimaatapocalyps
Het is 27 september 1962. In Amerika verschijnt Silent Spring (Dode lente) van bioloog en schrijfster Rachel Carson. Zij roept een apocalyptische wereld op waarin de vogels zwijgen want vogels zijn er in de lente niet meer, vergiftigd door het roekeloze gebruik van…
De conservatieve elite maakte de weg vrij voor de nazi’s
De Weimarrepubliek was behalve de eerste democratie op Duitse bodem ook de bakermat van de moderniteit. Of het nu ging om vernieuwende literatuur van schrijvers als Brecht, Tucholsky, Döblin, Irmgard Keun en de gebroeders Mann, het Bauhaus, de verregaande emancipatie…
Levenslessen van een mocrogoeroe
De twaalf levenslessen zijn verre van origineel. Ze komen van de bekende knakkers als Socrates, Gandhi, Eckhart Tolle, Deepak Choprah, Tony Robbins, Wim Hof en Steven Covey. Je kent ze vast wel, die lessen. Maar volstrekt origineel is de boodschapper. Voor zover ik…
De mens moet bewegen
Waarom vinden we trainen niet net zo leuk en lekker als gezellig samenzijn, als eten en seks? Waarom verzinnen we uitstel- en afstelredenen, ook al weten we donders goed dat het gezond is? Harvard-hoogleraar Daniel Lieberman zoekt het antwoord op deze en andere…
Being Salmon, Being Human
Sinds de Verlichting hebben we geleerd om de wereld en de natuur als ‘buiten’ te zien, vanuit onze innerlijke rationele toren, maar we lopen daarmee tegen muren op. Volgens Mueller moeten we onszelf gaan zien als deel van de biosfeer, als onderdeel van de grote…
De Sacklers
In een van de recensies van mijn boek las ik dat het enige verschil tussen El Chapo en de Sacklers is dat de eerste in de gevangenis zit en de laatsten niet. Dat vind ik echt een te grove versimpeling. Niet alleen omdat de Mexicaanse kartels moordenaars in dienst…
Als de muren van de slachthuizen van glas waren
Melanie Joy beschrijft in haar boek soms gruwelijk gedetailleerd, het lot van dier en mens in agrarische bedrijven en slachthuizen. Maar vooral gaat het over de psychologische processen rond de menselijke omgang met dieren. Dieren waarvoor mensen, als het om…
Jachtige tijden
‘Bij de geboorte is onze situatie eigenlijk gunstig. Moeder Natuur heeft het zo ingericht dat er weinig hulpmiddelen nodig zijn om goed te leven. Iedereen kan het geluk bereiken. Externe dingen doen er niet veel toe en werken niet sterk door, positief noch…
Amor fati van Abel Herzberg
“Er zijn geen reine en onreine mensen, wel te verstaan: in beginsel. Er zijn geen uitverkoren volken. Maar er zijn mensen, die weten van een scheidslijn tussen geoorloofd en ongeoorloofd, en mensen, die dat niet alleen niet weten, maar het niet weten…
Natuurbeheer?
Toen omstreeks 1900 het besef doordrong dat de natuur in rap tempo aan het verdwijnen was, ontstond het beeld van een ongelijke strijd tussen mens en natuur, waarbij hooguit een paar ‘natuurmonumenten’ gered konden worden. Op het dieptepunt van de vaderlandse…
Synthetische wolken
Een boek over ‘mensen die problemen proberen op te lossen die zijn gecreëerd door mensen die problemen probeerden op te lossen’. >>>
De angst voor vrijheid
Begin 1939 vertelde Fromm een bevriende socioloog wat hij met De angst voor vrijheid voor ogen had. De titel maakte het leidmotief ondubbelzinnig duidelijk: de vraag waarom mensen die vrij zijn angstig zijn ging hem het meest aan het hart. Hij was ervan overtuigd, zei…
Sayragul Sauytbay
‘De hele wereld moet weten wat er in de kampen gebeurt en wat de partij nog allemaal van plan is.’ In de Chinese provincie Xinjiang staan honderden gevangenissen en strafkampen. Ze zijn gebouwd om Oeigoeren en Kazachen op te sluiten en hen te beroven van hun…
Kader Abdolah
Wat is het interessantste dat u onlangs van een boek geleerd heeft? Elk boek brengt je wel iets bij. Boeken lezen is heel essentieel voor het menszijn. Door boeken kom je dichter bij jezelf. Ze leiden je als het ware naar jezelf. Je persoonlijkheid ligt in stukjes…
Bloed en honing
“Als ze dan ook nog het huidige gevaar van de ultranationalisten in Servië en Macedonië benadrukken, die een muur tussen de verschillende bevolkingsgroepen willen optrekken, besef je dat iedereen dit boek zou moeten lezen. Ook als je niet wilt dat de EU, die steeds…
Nescio
Zeven kartonnen dozen met manuscripten en andere papieren die de schrijver Nescio (1882-1961) had nagelaten. Ze stonden in het toenmalige Letterkundig Museum in Den Haag en Lieneke Frerichs kreeg de opdracht om een inventarisatie te maken. „Zo is het begonnen”, zegt…
Hannah Arendt
Hannah Arendt stierf op een donderdagavond in 1975. Ze was toen een van de beroemdste denkers ter wereld. Na de Tweede Wereldoorlog maakte ze furore in de Verenigde Staten, waar ze zich na vele omzwervingen vestigde, aan 370 Riverside Drive op Manhattan, op de vlucht…
Een blik in de ruimte
‘Het doet iets met je’, zei de Amerikaanse astronaut Edgar Mitchell toen hij in 1971 terugkwam van zijn reis met de Apollo 14. Er was hem daarboven iets groots overkomen, een overweldigend besef van de verwevenheid van al het leven en een intense afkeer van de manier…
We zijn verdwaald in de kosmos
Tussen de werkelijkheid die we dagelijks ervaren, schrijft Plets, de nanorealiteit van het allerkleinste en de kosmos, gaapt een ongekend gat. “Op de schaal van de kosmos gedraagt de natuur zich anders dan wij met onze vijf zintuigen en op onze schaal gewend zijn….
Groei en de fatale logica daarvan
In november 2019 presenteerde Elon Musk de Cybertruck, het nieuwste model in zijn stal van elektrische auto’s. Deze is gemaakt van ‘ultrahard, koudgewalst, roestvast staal’ en ‘Tesla-pantserglas’. Bij Maja Göpel viel de mond open, niet uit ontzag voor het…
Een nieuw tijdperk
Met deze aarde gaat het inmiddels niet zo goed en wie de aanhoudende stroom boeken beziet over wat ons te wachten staat bekruipt het desolate gevoel van Kubricks sciencefiction: dat we niet meer terug kunnen. Het is de gedachte van het Antropoceen: de mens heeft het…
Gronings goud
Op 29 maart 2018 staat voor de camera van Nieuwsuur staat de minister van economische zaken. Zijn zwarte stift piept over het papier van de flip-over. Met een paar steekwoorden en getalletjes legt Eric Wiebes aan Nederland uit hoe hij de gaskraan dicht zal draaien. Er…
Lale Gül
Het is heel erg hypocriet als je jezelf wel als slachtoffer ziet van ongelijkheid, maar je geen solidariteit kunt opbrengen voor een vrouw die met ongelijkheid te maken heeft en het is nogal ironisch dat de reacties uit de Turks-islamitische gemeenschap het verhaal…
Meister Eckhart
In de middeleeuwse literatuur werd Eckhart -1260-1328- wel als een ware duivel neergezet, ook door Nederlandse schrijvers. Pas in latere tijden begon hij tot de verbeelding te spreken. Filosofen als Schopenhauer en Heidegger zagen in hem een inspirator. Vooral in de…
Het neoliberalisme leidt tot een stuurloze samenleving
Iemand die door omstandigheden gedwongen wordt om in die mooie, creatieve ruimte van haar te verblijven wordt namelijk als dat lang genoeg voortduurt hartstikke gestoord. Iedere therapeut weet: creativiteit en reflectie hebben zeer duistere schaduwzijden in de vorm…
Machiavelli geloofde dat het in de sterren geschreven stond
De reputatie van Niccolò Machiavelli (1469-1527) is niet best. Zo verwijst een Engelse uitdrukking voor de duivel, the old Nick, naar zijn voornaam. En de verlichte koning Frederik de Grote bekritiseerde in zijn Der Antimachiavel (1740) het pleidooi voor een…
Alles draait maar om identiteit
Joden zijn te veel met het verleden bezig, vooral met de Sjoa, zegt A.B. Yehoshua halverwege ons gesprek over zijn nieuwe roman. Behalve over iemand met geheugenverlies, gaat die tussen de regels door ook over de toekomst van zijn land. Vandaar dat verleden, die…
De stad is een grandioze uitvinding
In veertien stadsgeschiedenissen – van het Mesopotamische Uruk tot het Nigeriaanse Lagos – snijdt de Britse historicus Ben Wilson veel thema’s aan, zoals badcultuur, prostitutie, horeca, maar bovenal de stedeling. Toen de Russische oorlogscorrespondent Vasili Grossman…
Populisten leiden altijd naar de ondergang
Van de filosoof Hegel is de uitspraak dat de gelukkigste momenten uit de geschiedenis van een volk als lege bladzijden moeten worden beschouwd. De verteller in de roman De reparatie van de wereld van de Kroatische schrijver Slobodan Šnajder (Zagreb, 1948) haalt die…
Waarom complotdenkers dit boek zouden moeten lezen
Het is altijd gevaarlijk om lessen te trekken uit de geschiedenis. Toch zou je wensen dat alle aanhangers van complottheorieën Het nazisme en complottheorieën van de Britse historicus Richard J. Evans lezen. Zou iemand daarna nog durven beweren dat bij de Amerikaanse…
Belangrijkste boek van 2020
Het corona-jaar 2020 heeft ieders leven drastisch verstoord. Alles is ineens anders geworden. Veroordeeld tot een thuisbestaan tussen vier muren, op veilige afstand van bejaarde ouders, vrienden en collega’s, boden boeken daarentegen meer troost dan ooit. Vooral omdat…
Groei als wonderolie
Met statistieken bestrijdt Hickel het hardnekkige idee dat bbp-groei een voorwaarde is voor een gelukkige bevolking. Het beste tegenbewijs is misschien wel de VS, waar presidenten pronkten met groeicijfers, maar waar ondertussen de infrastructuur afbrokkelde, de…
Deze boeken konden we niet wegleggen
De cafés zijn dicht, de dagen zijn kort, de avonden lang. Alle tijd van de wereld dus om te lezen. Deze veertien boeken -romans en non-fictie- kunnen onze redacteuren je van harte aanbevelen; deze boeken konden we in 2020 niet wegleggen. Link
Het Feest
Er was eens een prinses die niets bijzonders kon. „Net als ik, vond ik vroeger”, lacht Elizabeth Day (1978). De bestsellerauteur uit Londen weet veel van onzekerheid en schaamte. Haar podcast How To Fail heeft intussen vijf miljoen downloads, het eruit voortgekomen…
De grimmige toekomst
In zijn boek Zes graden, over ‘onze toekomst op een warmere planeet’, beschreef de Britse klimaatjournalist Mark Lynas in 2008 een apocalyptische scène in Houston. Het is 2045 en de aarde is drie graden opgewarmd. Superorkaan Odessa nadert de kust van Texas. Terwijl…
“Ons Indië”, een hard oordeel
David Van Reybrouck is schrijver van een zeldzame soort. Behalve non-fictie schreef hij theatermonologen, zoals Para, over een Belgische blauwhelm in Somalië (acteur Bruno Vanden Broecke kreeg er een Louis d’Or voor). En hij is een belangrijke stem in het…
Alles moet maar makkelijker
Eerst is er een noot. Dan komt er eentje bij, en gebeurt er iets: er ontstaat spanning, een klein drama, door de verhouding tussen die twee. De ruimte tussen de noten, is die te vangen in de vorm van data? Het is maar een van de vele vragen die Miriam Rasch, filosoof…
Mevrouw de Jager
„Gaaf hoor, deze vondst”, zegt Pamela L. Geller. „Maar dat die standaardarbeidsverdeling een verzinsel is dat teruggaat op de achttiende eeuw wisten we dertig jaar geleden ook al.” Antropoloog Geller, verbonden aan de Universiteit van Miami, publiceerde er in 2017 een…